Dunning-Kruger Etkisi: Gerçeği Görememek
Bazen, yanıldığımızı anlamadan önce büyük bir özgüvenle hareket edebiliriz. Konuya hakim olduğumuzu, o alanda yeterince bilgi sahibi olduğumuz anlar vardır. Ya da en azından öyle düşündüğümüz. İşte tam da bu noktada Dunning-Kruger etkisi devreye girer. İsmi psikoloji dünyasında oldukça tanıdık olan bu etki, kişinin bilgi seviyesi ile kendi öz değerlendirmesi arasındaki tuhaf bağı incelemektedir. Gelin bu hafta, Dunning-Kruger etkisi nedir ve bu gizemli fenomeni daha yakından inceleyelim.
Dunning-Kruger etkisi, kişinin bilgi ve yeteneklerini değerlendirmede yetersiz olduğu durumları tanımlar. Daha düşük bilgi seviyelerine sahip bireyler, kendilerini daha yetenekli olarak algılarlar. Bu, özellikle bir konuda yeterince bilgi sahibi olmadan önce görülür. Gündelik hayatta hakaret olarak kullanılan bir ifade var, “şuursuz” ifadesi. Bir ifade daha var özellikle sosyal medyada hakaret amaçlı kullanılan, “cahil” kelimesi. Gelin bu iki ifadenin anlamına bakalım sonra Dunning-Kruger etkisi ile devam edelim.
Cahil: Bilgi ve deneyim eksikliği olan veya belirli bir konuda yetersiz bilgiye sahip olan kişiyi tanımlayan bir terimdir. Cahil olan bir kişi, o konuda temel bilgilerden yoksun olabilir veya konu hakkında yeterli araştırma veya öğrenme yapmamış olabilir.
Şuursuz: Düşünmeden veya dikkatlice değerlendirme yapmadan hareket eden, düşüncesiz veya sorumsuz bir şekilde davranan kişiyi tanımlayan bir terimdir. Bu terim, kişinin eylemlerinin veya davranışlarının düşünce ve mantık temeli olmaksızın gerçekleştiği durumları ifade etmek için kullanılır.
Şimdi bu iki ifadeyi gelin birleştirelim. Bir konuda bilginiz olmadığını düşünelim bu sizi cahil yapar. Siz onu bilmediğinizi biliyorsanız cahilsinizdir ve o konuyu öğrendiğinizde artık bilgi sahibi olursunuz ve cahiliyet durumu ortadan kalkar. Ancak o konuda bilgi sahibi olmadığınız halde bunun farkında olmayıp, biliyormuşçasına bir özgüven sergiliyorsanız o zaman da şuursuz birisinizdir. Şimdi bu durumu aldık ve ismini daha literatüre uygun bir ifade haline getirdik, Dunnng-Kruger.
Dunning-Kruger etkisi, psikologlar David Dunning ve Justin Kruger tarafından 1999 yılında yapılan bir araştırma ile ortaya konulmuştur. Bu iki psikolog, Cornell Üniversitesi’nde çalışıyorlardı. Araştırmaları, insanların kendi bilgi seviyelerini ve yeteneklerini değerlendirmede yaşadıkları çarpıklığı incelemeyi amaçlamıştır.
Dunning-Kruger etkisi, temelde insanların düşük bilgi seviyelerine sahipken kendi yeteneklerini aşırı derecede yüksek görmeleri ve bu nedenle gerçek yetersizliklerini fark edememeleri üzerine odaklanır. Araştırmada, katılımcılara farklı alanlarda (örneğin mantık, dilbilgisi) genel kültür testleri uygulanmış ve ardından kendi yeteneklerini değerlendirmeleri istenmiştir. Bulgular, düşük bilgi seviyesine sahip kişilerin, kendi yeteneklerini abartma eğiliminde olduklarını ve daha yüksek bilgi seviyesine sahip kişilere göre kendilerini daha yeterli gördüklerini göstermiştir.
Bu etkinin arkasındaki temel sebep, insanların sınırlı bilgiye sahipken gerçek yetersizliklerini fark edememeleridir. Ayrıca, bu durum özsaygının korunması isteği ve beynimizin bizi korumak için oynadığı bir oyun olan “bilgi körleşmesi” ile de yakından ilişkilidir. Bilgi körleşmesi, insanların kendi sınırlı bilgi alanlarını daha geniş ve yetenekli gibi algılamalarına neden olabilir.
Şimdi Dunning-Kruger etkisini gözlemleyebileceğimiz bazı popüler örnekleri inceleyeceğiz. Eminim bunlardan bir ya da birkaçına tanık olmuşsunuzdur.
- Televizyon Yarışmaları: Bazı yarışma programlarında, düşük bilgi seviyesine sahip kişiler yarışmalarda yer aldıklarında kendi yeteneklerini abartma eğiliminde olabilirler. Zorlu sorulara doğru cevap veremediklerinde dahi, kendi bilgi seviyelerini yüksek olarak değerlendirebilirler. Tabi ki de burada program ismi vermeyeceğim ancak eminim o programlar şu an kafanızda canlanıyordur.
- Sürücüler ve Trafik Kuralları: Dunning-Kruger etkisi, sürücüler arasında da görülebilir. Örneğin, bazı sürücüler trafik kurallarını eksik veya yanlış bilmelerine rağmen, trafikte daha iyi sürücüler olduklarını düşünebilirler. Bunu kendi yakın çevrenizde dahi gözlemlediğinizi düşünüyorum.
- Sosyal ve Politik Konular: Kişiler, bazı sosyal veya politik konularda sınırlı bilgiye sahipken, kendi görüşlerini oldukça sağlam temellere dayandırdıklarını düşünebilirler. Bu etki, kamuoyu anketlerinde ve tartışmalarda sıkça görülebilir. Daha önce bununla hiç karşılaşmadım diyen bir Türk varsa, muhtemelen Pasifik Okyanus’unun ortasında ıssız bir adada, teknolojiden ve dünyadan uzak bir hayat sürüyordur 😅
- İş Yerinde Performans: Çalışma ortamında da Dunning-Kruger etkisi görülebilir. Düşük bilgi seviyesine sahip bir çalışan, kendisinin işte daha yüksek performans gösterdiğini düşünebilir, ancak gerçekte işteki yetersizliği fark edilemeyebilir. “Hallederiz abi”, “benim hazırladığım raporda eksik olmaz”, “o makinenin bakımını ben yaptım hata olması imkansız” gibi gibi örneklerle mutlaka karşılaşıyorsunuzdur.
- Sağlık ve Tıp Konuları: Kişiler, tıbbi veya sağlık konularında uzman olmadan kendi kendilerine teşhis koyma eğiliminde olabilirler. Daha az bilgiye sahipken, kendi sağlık durumları hakkında aşırı özgüvenli olabilirler. “Aysel Abla bir ilaç getirmiş atıyorsun hop dipçik gibisin”, “onu su ile yutmayacaksın, fitil olarak kullancaksın 2 günde kendine gelirsin”, “zencefil, limon, Doritos Cubun, tarçın biraz da bal karıştır hiçbir şeyin kalmaz, biz hep öyle yapıyoruz” ve daha neler neler.
Sonuç olarak, Dunning-Kruger etkisi insan psikolojisinin karmaşıklığını ve bazen de yanıltıcılığını yansıtan bir olgudur. Bu etki, bilgi eksikliği ve yanılgılarla mücadele ederken farkındalığın ne kadar değerli olduğunu gösterir. Öğrenmek ve gelişmek istiyorsak, bilginin sınırlarını ve kendi yeteneklerimizi dürüstçe değerlendirmekten kaçınmamalıyız.
Bilmediğini bilmeyen birinin, bilmediklerini bildikten sonra, bilemediklerini bilmenin yollarını bilip, bilebilmeyi bilmesi gerek.
Diğer yazılarıma göz atmak isterseniz;
- Schrödinger’in Kedisi: Kuantum Dünyasında Gerçeklik
- 100 Saat Kuralı: Ustalığa Giden Yol
- Memento Mori: Ölümü Hatırla, Yaşamı Anlamlandır
- Paralel Hayatlar: Minnesota İkizleri
- Şansın Tuzakları: Gambler Paradoksu
Kişisel ya da kurumsal alanlardaki yayınlarınızda içerik üreticiliği iş birlikleriniz için, LinkedIn üzerinden bağlantı kurmak isterseniz buradan profilime ulaşabilirsiniz.
Yazarken, araştırırken bir kahve de ben ısmarlamak istiyorum bu arkadaşa derseniz ve Patreon üzerinden destek olmak isterseniz buradan destekte bulunabilirsiniz. Şimdiden desteğiniz için çok teşekkür ederim 😊
Keyifli günler dilerim.
