Ne Okumalı: Işık Bahçeleri — Amin Maalouf
Din, toplumumuzun ve hayatımızın belki de fark etmesek dahi neredeyse tüm sınırlarını ve yollarını çizen genel kapsayıcı bir çerçevedir. İnancımız, doğru-yanlış, haklı-haksız gibi birçok ayrımı yapmamızı sağlamakta; karakterimizi üzerine kuracağımız bir zemin hazırlamaktadır. Bu doğrultuda farklı dinleri ve mitolojileri bilmek, aslında, bizim için farklı çerçevelerden bakabilme fırsatı anlamına gelir. İşte serimizin bu yazısında Maniheizm’in tarih-kurgu olarak ele alındığı Işık Bahçeleri kitabını inceleyeceğiz. İyi okumalar!
Ne Okumalı serimizin 4. yazısını böylelikle ortaya çıkarırken, ilerlememizle birlikte, aslında her yazıda farklı bir çerçeveden bakan ve bize hayatın başka yönlerini gösterebilecek kitapları ele almaya çalıştığımı belirtmeliyim.
Ömer Hayyam ile başladığımız serimizde, Batı’da Doğu’nun yansımalarından olan Jack Kerouac’ın otobiyografik eseriyle devam etmiş, ardından penceremizi kendimize açarak Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün Yurttaş için Medeni Bilgiler kitabını incelemiştik.
Şimdi ise yine hem Türk Tarihi’ni hem de Ortadoğu Dinler Tarihi’ni etkileyerek aslında Dünya Tarihi’nde unutulmaz bir yer edinmeyi başarmış başka bir isme, 216–276 yılları arasında Irak-İran coğrafyasında yaşamış olan Mani’ye dikkatimizi vermek istiyorum.
Oldukça ilginç bir ikiciliği (dualizm) bünyesinde bulunduran ve Mani tarafından ortaya konulan Maniheizm, aslında İsa, Buda ve Zerdüşt’ün dini eğilimlerinin tek bir potada eritilmesi gibi görülebilir. Gnostik bir dindir, dolayısıyla bazı bilgilere bilim ve gözlem dışında yalnızca inanç ve teslimiyetle erişilebileceğini öngörür.
Maniheizm’e göre evrende ışık ve karanlığın mücadelesi mevcuttur. Işık, ruhani ve iyi olan dünyayı temsil ederken; karanlık ise kötü ve materyalist dünyanın temsilidir. Mani’nin inancına göre, sanat tamamen Tanrısal bir yaratım sürecinin tekrar temsili niteliğindedir.
Bu sebeple, nasıl ki ışıktan tüm iyilikler meydana geldiyse ve insanlar yaratıldıysa, sanat da dini bağın kurulabilmesini sağlayan bir yol niteliğinde görülmüştür. Nitekim Maniheizm’in kutsal kitabı Arzhang’ın bir diğer adı da Görseller Kitabı’dır. Mani tarafından çizilen ve yazılanların bulunduğu eserin orjinali bulunamamış ve tam içeriği bilinememektedir. Ancak, Gazni Kütüphanesi kayıtlarında geçen bilgilere göre oldukça kaliteli çizimleri barındıran ve 1092'ye kadar muhafaza edilen bir kopyası olduğu bilinmektedir.
Ayrıca kendisinin, dininin yayılmasına izin veren Pers Kralı 1. Şapur döneminde yazdığı metinlerde Aramice kullandığı ve dil olarak da Arami dilinde konuştuğu bilinse de kutsal kabul edilen Arzhang’ın Süryanice yazıldığı düşünülmektedir. Son olarak tarihte Maniheizm’i resmi din olarak kabul eden tek devlet, 8.-9. yüzyıllar arasında hüküm sürmüş Dokuz-Oğuz ya da Uygur Kağanlığı’dır.
“ — Peki ya Tanrı’ya hiç inanmayanlar?
— Kendisine sunulan resimlerde Tanrı’yı görmeyi reddedenler, bazen, Tanrı’nın gerçek görüntüsüne başkasından daha yakındırlar.
— Mesajını getirdiğinin adı nedir?
— Ben ona “Işık Bahçeleri’nin Kralı” diyorum.
— O, Baba, Kadir-i Mutlak, Rahim ve Rahman, Yaradan değil mi?
— Aynı anda Rahim ve Kadir-i Mutlak nasıl olabilir? Cüzzamı ve savaşı yaratan o mu? Çocukların ölmesine seyirci kalan ve masumlara acı çektiren o mu? Şeytanın var olmasına o mu izin verdi? Tek bir hareketiyle yok edebilecekse, neden etmedi? Cehennemi yok etmek istemiyorsa, son derece rahim değil demek ki… Yaratıcılık, insana emanet edilmiştir. Cehennemi ve karanlıkları gerilere itmek, önce insanın görevidir.” s. 136–137
Mani, Beyaz Giysililer adıyla kitapta bahsedilen “Elkesait”ler olarak bilinen bir Yahudi Hıristiyan toplumun içerisine yetişmiştir. Çok sıkı kurallara sahip bu topluluk, kendilerine tesis edilmiş bir hurma bahçesi içerisinde bir keşiş hayatı sürmektedir. Ancak Mani’nin aklında çok daha geniş kapsamlı ve kavrayıcı bir tanrısal senaryo bulunmaktadır.
Yalnızca kendi dinine inanları değil, tüm dinlere inananların, farklı bakış açılarından düşüncelerin de kendi Tanrısal gerçekliğine başka yollardan erişebileceğine inanmaktadır Mani. Maniheistler tarafından; Zerdüşt, İsa ve Buda’dan sonra gelen ve bu üç dinin ortak son peygamberi olarak görülmüştür.
Görseller Kitabı (Arzhang)’ın yanı sıra Maniheizm’de 7 kutsal metin bulunmaktadır;
- Mani İncili (Mani Müjdesi)
- Yaşamın Hazinesi
- (Maniheist) Risaleler
- İlahi ve Dualar
- Pragmateia
- Devler’in Kitabı
- Sırlar Kitabı
Teknik Bilgi
Tarih-kurgu eserleriyle bilinen, oldukça başarılı yazar Amin Maalouf’un Işık Bahçeleri eserinin en bilindik baskısı, kendisinin tüm diğer eserleri gibi YKY Yayınları tarafından basılmıştır. Ancak benim elimdeki baskı Esin Talu Çelikkan tarafından çevirisi yapılmış ve Telos Yayınları tarafından basılmıştır. 4. Baskısını okuduğum bu eser toplam 253 sayfa ve 4 bölümden oluşmaktadır.
“Bana bakın, resmime doyun. Çünkü bu görüntümle beni bir daha göremeyeceksiniz.” — Mani
Pazar günleri düzenli bir şekilde yayınlamayı hedeflediğim “Ne Okumalı” serimizin bu yazısında Amin Maalouf tarafından kaleme alınmış, Gnostisizmin önemli akımlarından biri olan Maniheizm’in peygamberi Mani’nin hayatını alan Işık Bahçeleri eserini ele aldık.
Serimizin ilk üç yazısına ve daha önceden Stoacılık vb. felsefi akımları değerlendirerek kaleme aldığım yazılarıma aşağıdaki bağlantılardan erişebilirsiniz;
- Ne Okumalı: Yurttaş için Medeni Bilgiler — Mustafa Kemal Atatürk
- Ne Okumalı: Yalnız Gezgin — Jack Kerouac
- Ne Okumalı: Dörtlükler — Ömer Hayyam
- Kıbrıslı Zenon ve Covid-19
- Stoacılık Size Nasıl Yardım Edebilir?
- Öz Disiplin Geliştirmek
LinkedIN üzerinden de Stoacılık çerçevesinde kaleme aldığım yazılara erişmek için benimle bu bağlantı üzerinden iletişime geçebilirsiniz.
