GAS-boetes: Franstalige liberalen hollen onze rechten uit

7 min readJan 1, 2024

(Opinie) De Franstalige liberalen (MR) hebben een wetsvoorstel klaar dat de GAS-wet, nogmaals, drastisch wil uitbreiden. Ten koste van jouw rechten én die van jouw kinderen.

Praten we in 2024 nog steeds over GAS-boetes? Dat zouden we moeten, maar doen we veel te weinig. Onder meer omdat de wet op de gemeentelijke administratieve sancties (GAS-wet) dit jaar haar 25ste verjaardag viert (hoera!) en ze sinds haar geboorte in 1999 erg gegroeid is met stevige, vooral ongezonde, groeispurten. Voor een volledige tijdlijn kan je terecht onderaan dit artikel. Al sinds 2012 schrijf ik regelmatig over de GAS-wet. Veel zaken waar ik toen voor waarschuwde, werden weggezet als doemdenken, slechte wil en geen vertrouwen in de machten. I hate to say: I told you so.

Eind november keurde het parlement een wetsontwerp goed van minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (meer daarover in mijn vorige bijdrage). Dat ontwerp was, met wat goede wil, vrij onschuldig, maar legt wel de weg open voor een zorgwekkende nieuwe groeispurt via een wetsvoorstel door, ironisch genoeg, de Franstalige liberalen (MR). De indiener van dat voorstel, Philippe Pivin, licht toe: “Hoewel het (voorstel van Vanderlinden) enkele verbeteringen met zich meebrengt, komt het naar mijn mening niet voldoende tegemoet aan de roep om een betere uitvoerbaarheid van de wet, noch versterkt het deze lokale hefboom, die nochtans belangrijk is voor de veiligheid en de openbare rust in geval van ongeregeldheden.”

Omdat het wetsvoorstel van de MR op verschillende vlakken een enorme stap verdergaat, en ook het Federaal Instituut voor de bevordering en de bescherming van de Rechten van de Mens (FIRM) er stevige kanttekeningen bij geplaatst heeft, gaan we samen even het voorstel uitspitten.

Strafwet bis

De hele opzet van de GAS-wet was om lokale besturen lokale middelen te geven om lokale problematieken lokaal te kunnen aanpakken. Door de jaren heen is dat lokale karakter stelselmatig uitgehold door meergemeentezones en zelfs gerechtelijke arrondissementen die samen één reglement en handhaving overeen mogen komen. Eind november bleek minister Verlinden de paradox in te zien en schrapte ze het woordje ‘lokaal’ uit de wet.

In de praktijk zouden we een parallelle strafwet krijgen, iets wat altijd ontkend werd.

De Franstalige liberalen willen echter nog een stap verder gaan. Eén van hun doelen is “de regeling samenhangender te maken voor het hele nationale grondgebied”. Hoe? Door één reglement én strafregister per gerechtelijk arrondissement (gemiddeld om en bij de 60 gemeentes) op te leggen. Ten slotte wil het voorstel lokale overheden verplichten GAS-boetes op te nemen in hun reglement, nu is dat facultatief.

Eén van de argumenten is dat zo’n regeling alles wat bevattelijker zou maken voor de burger. Terwijl dat kan kloppen, want probeer maar eens bij te houden wat (niet) mag in welke gemeente, is het absurd en paradoxaal. Zoals ik al zei in Knack in 2013 (!): “Het federale systeem kon de kleine overlast niet aan, maar de lokale overheden krijgen de GAS niet op kleine schaal uitgewerkt, dus kijken ze weer naar een (nieuwe) gewestelijke of federale structuur.”

In de praktijk zouden we met andere woorden een parallelle strafwet krijgen, iets wat “altijd ontkend werd”, zoals ere-vrederechter Jan Nolf zei in hetzelfde artikel.

Minderjarigen vogelvrij?

Vandaag kunnen lokale besturen minderjarigen een GAS-boete geven vanaf 14 jaar. Of ze dat daadwerkelijk willen doen, is hun keuze. De MR wil daar vanaf. De minimumleeftijd voor een GAS-boete zou overal 14 jaar moeten zijn. En blijkbaar zijn onze kinderen een enorme bedreiging voor de samenleving, want de partij heeft nog enkele zaken in gedachten.

De maximumboetes voor minderjarigen moeten omhoog van 175 naar 250 euro, en de uren gemeenschapsdienst van 15 naar 25 uur. Bovendien zou bemiddeling optioneel moeten zijn (nu is dat verplicht wanneer een gemeente een GAS-boete wil geven aan een minderjarige).

De pessimistische houding over kinderen is merkwaardig. Van alle GAS-boetes nationaal ging slechts 0,4% naar minderjarigen.

De ouders van de jongere zijn eveneens verplicht om in te gaan op een uitnodiging tot gesprek met de sanctionerend ambtenaar. Komen zij niet, zonder geldige reden, dan krijgen zij ook een GAS-boete. De ambtenaar als pedagoog.

De pessimistische houding over onze kinderen is merkwaardig, aangezien uit de vijfjaarlijkse cijfers van het GAS-verslag blijkt dat zij zich best goed gedragen. Van alle GAS-boetes in 2016–2020 nationaal ging slechts 0,4% (geen tikfout) naar 14- en 16-jarigen.

Recht op verdediging verleden tijd?

Momenteel kan je mondeling verweer aanvragen wanneer je een boete vanaf 70 euro gekregen hebt. Het wetsvoorstel wil die grens verhogen tot 150 euro. Veel inbreuken zijn echter te bestraffen met boetes (ver) onder dat bedrag: 85% van alle boetes in de periode 2016–2020 lag onder die grens. Je zal met andere woorden voor de meest voorkomende inbreuken en sancties minder kans hebben om je rechten te doen gelden, enkel nog via ‘schriftelijk verweer’ of, overkill much, voor de politierechtbank.

Even opvallend is het voorstel om (beperkte) GAS-boetes onmiddellijk inbaar te maken bij iedereen. Momenteel is dat enkel voor niet-Belgen.

Even opvallend is het voorstel om (beperkte) GAS-boetes voor administratieve en gemengde inbreuken (die zowel strafrechtelijk als administratief bestraft kunnen worden) onmiddellijk inbaar te maken bij iedereen, mits toestemming van de crimineel. Momenteel is dat enkel voor mensen die geen domicilie in België hebben. Indien je als Belg betaald hebt, maar nadien alsnog je rechten wilt laten gelden, is het niet duidelijk of en hoe dat zal kunnen.

Lokale overheid als opvoeder?

Al sinds mensenheugenis zijn er alternatieve maatregelen opgenomen in de GAS-wet, namelijk bemiddeling en gemeenschapsdienst. Het wetsvoorstel wil die twee laten voorafgaan door ‘een terechtwijzing’ en ‘een opleiding’ .

De terechtwijzing: “een maatregel waarbij gewoon wordt gewezen op de norm, wanneer het een eerste inbreuk zonder schade of slachtoffer betreft.” (Nadruk door auteur) Veronderstelt een boete niet dat er schade en/of een slachtoffer is?
De opleiding: “een volledig aparte maatregel, bestaande uit een ad-hocleertraject dat direct verband houdt met de begane inbreuk.” Wie dat leertraject zou begeleiden, is onduidelijk.

Het voorstel breidt ook de gemengde inbreuken uit, met onder meer opvolging van de leerplicht. Inbreuken daarop zijn echter vaak een complexe materie door achterliggende problemen. Of een ambtenaar geplaatst en/of opgeleid is om dat degelijk en constructief op te volgen, is nog maar de vraag.

Slachtoffer als openbaar aanklager?

Bemiddeling, wat zoals gezegd al wettelijk voorzien is, kan in het voorstel enkel opgestart worden na akkoord van het slachtoffer. Wat de MR bedoelt onder ‘slachtoffer’ is onduidelijk: een private persoon, een bedrijf of de lokale overheid (‘slachtoffer’, ‘parket’ én ‘rechter’ in dat geval). De hervorming door minister Verlinden heeft ondertussen trouwens ‘een geïdentificeerd slachtoffer’ geschrapt als voorwaarde voor bemiddeling, dus hoe dit voorstel er in de praktijk zou uitzien is onduidelijk.

Hoe dan ook blijft zo’n vetorecht voor een ‘slachtoffer’ in dossiers die meestal gaan over banale overlast (85% van alle boetes bedraagt minder dan 150 euro), schromelijk overdreven. Voor de volledigheid, de top 5 GAS-boetes in de periode 2016–2020 volgens het GAS-verslag:

Afvalgerelateerde inbreuken (sluikstort, zwerfvuil …)
Lawaaihinder (overdag, ’s nachts, dieren …)
Diergerelateerde inbreuken (loslopende honden …)
Inbreuken op netheid (gebrekkig onderhoud voetpad of tuin …)
Beschadiging van roerende en onroerende goederen (vandalisme, graffiti …)

Kousenvoeten

Het moge duidelijk zijn dat onder het niet-toeziend oog van burgers en media ons wetgevende orgaan op kousenvoeten de grenzen blijft proberen te verleggen. Dat het in dit geval ook nog eens gebeurt door liberalen, maakt het extra triest.

Helaas doorstaan wetsvoorstellen zoals bovenstaande meestal het ‘democratische’ proces, omdat er nauwelijks controle is tot wanneer iemand de tijd, moed en energie heeft om er een principekwestie van te maken. Het voorstel van de MR mag dan sinds september 2022 nog ‘in behandeling’ gebleven zijn, het is niet uitgesloten dat het uiteindelijk geagendeerd wordt, zoals indiener Pivin zelf zegt: “Concreet gezien kan mijn voorstel worden toegevoegd aan de agenda van de Commissie-Binnenlandse Zaken. Hiervoor is echter een meerderheidsakkoord nodig.” Geruststellend is dat laatste niet, want bij de GAS-wet hebben we helaas al moeten vaststellen dat zotte ideeën vaker wel dan niet realiteit worden.

GAS-boetes: une petite histoire

1999: onder toenmalig minister van Binnenlandse Zaken, Luc Van den Bossche, wordt de wet op Gemeentelijke Administratieve Sancties (GAS) ingevoerd. De wet bevat een beperkt aantal misdrijven die voortaan bestraft kunnen worden op lokaal niveau en waarvoor het parket niet meer dient ingeschakeld te worden (‘gedepenaliseerd’). De minimumleeftijd voor een GAS ligt op 18 jaar.
2004: de lijst met (gedepenaliseerde) overtredingen wordt sterk uitgebreid. Ook wordt het mogelijk om jongeren tussen de 16 en 18 jaar te bestraffen, en wordt er een bemiddelingsprocedure toegevoegd (verplicht in geval van een minderjarige). Ook zien de ‘gemengde inbreuken’ (GAS 2 en 3) het licht: inbreuken die zowel strafrechtelijk als bestuurlijk bestraft kunnen worden, maar waar het parket als eerste mag beslissen of het vervolgt of niet.
2005: de GAS-wet begint stilaan te bezwijken onder haar gewicht, want er wordt al een reparatiewet gestemd om enkele problemen van de baan te helpen, zoals te korte termijnen waarin een sanctie opgelegd moet worden, en enkele gedepenaliseerde inbreuken (zoals vandalisme) die opnieuw gepenaliseerd worden, omdat ze bij jongeren onder de 16 jaar niet bestraft kunnen worden.
2014: de fameuze hervorming onder toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Joëlle Milquet treedt in voege en bevat onder meer: een verlaging van de minimumleeftijd voor sancties naar 14 jaar, de verhoging van de boetes en de mogelijkheid om meer ambtenaren bevoegd te maken om vaststellingen te doen. In 2014 worden ook inbreuken aangaande stilstaan en parkeren, verboden toegang (C3) en voetgangerszones (F103) in de GAS-wet gestopt (GAS 4).
2021: GAS 5 ziet het licht en geeft lokale besturen de mogelijkheid om lichte snelheidsovertredingen (max. 20km/u te snel in een zone 30 en 50) te bestraffen met een GAS-boete. In gemeenten of steden die GAS 5 niet opnemen in hun lokale reglement, blijven snelheidsovertredingen via de strafrechtelijke procedure verlopen.
2022: er wordt door de MR opnieuw een wetsvoorstel ingediend om de GAS-wet weer (stevig) uit te breiden. Dat voorstel is voorlopig nog hangende.
2023: de stad Genk vindt de middelen in GAS 5 niet ver genoeg gaan en neemt de rol op van wetgever, parket en politierechter door extra maatregelen in te voeren en, als dit staande houdt, op te leggen.
2023: het parlement keurt een wijziging van de GAS-wet goed, voorgelegd door minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden.

Lees meer:
GAS-boetes: regering zet deur open voor strafwet bis
Burgemeester als sheriff en rechter: waarom de GAS-wet probleem blijft