Temel Analiz: Finansal Yapı Oranları
Oran analizleri yazılarımızın ikincisinde konumuz finansal yapı oranları. Bu oranlar hesaplanırken kullanılan bütün kalemler bilançodan geliyor. Yani bu oranlar bize şirketin gelirleri ile ilgili değil, varlıklarının ve kaynaklarının dağılımı hakkında bilgi verecek.
Finansal tablolar içerisinde en geniş kapsamlı olanı bilançodur. Önceki yazılarımdan birinde bilanço ile ilgili detay vermiştim, eğer okumadıysanız o yazıya buradan ulaşabilirsiniz. O yazıyı okumadan bu yazıya geçtiyseniz biraz zorlanabilirsiniz baştan söyleyeyim. Bu yazıdaki oranlar bize şirketin varlıklarını finanse ederken kullandığı kaynakların dağılımı hakkında bilgi veriyor. Şirketler iki şekilde varlıklarını finanse eder: özkaynaklarını kullanarak ya da borçlanarak. Borçlanma şirketin büyümesini hızlandırdığı gibi finansman giderlerini yükseltir ve şirketin aldığı riski artırır.
Daha basit bir örnek üzerinden özkaynak ve yükümlülük farkını açıklayayım. Elinizdeki varlıkları ve onların ücretini öderken ne kullandığınızı hatırlayın. Mesela bilgisayar aldınız 2700 TL’ye ve kredi kartına 9 taksit yaptınız. Elinizdeki bilgisayar yani varlık borçla finanse edildi, henüz borcu ödenmedi ve sizin bireysel bilançonuzu çıkartırsak kısa vadeli yükümlülüklerinizde 2700 TL gözükecek. Ödediğiniz her taksit bu tutardan düşecek. Bir varlık aldığınız için Maddi Duran Varlıklarınız 2700 TL artacak.
Varlıkları finanse etmenin tek yolu borç değil bir de özkaynaklarınız var. Bir birey olarak sizin özkaynağınız gelirleriniz ve eğer varsa büyüklerinizden kalan mirasınız ki o da bir gelirdir aslında. Güzel bir hisse senedi işlemi yaptığınızı ve bu işlemden 40.000 TL kazandığınızı varsayalım. Bu parayla gidip bir araba alırsanız bu varlığı yani arabayı özkaynaklarınızla finanse etmiş olursunuz. Eğer bu ayrımı anladıysak oranlarımızla devam edelim.
1-)Kaldıraç Oranı
Şirketin toplam yükümlülüklerinin yani borçlarının toplam varlıklarına bölünmesi ile bulunur. Şirketin varlıklarının ne kadarını borçla finanse ettiğini gösterir. Finansal kaldıraç oranı ya da borç oranı olarak da bilinir. Aşağıdaki formülle hesaplanır.
Kaldıraç Oranı = Toplam Yükümlülükler / Toplam Varlıklar
Bu oran ne kadar yüksekse o kadar fazla finansal risk var diyebiliriz. Böyle bir durumda farklı oranlara bakmamız gerekecektir. Şirketin kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü ölçen likidite oranları bize yardımcı olur ancak yeterli değil. Şirketin borçlarının vadesi ve faizi, borçların alındığı para biriminin cinsi gibi detaylar incelenmelidir. Ayrıca şirketin kârlılığı da önemli bir etken, eğer şirket yeterince kâr edemiyorsa, borçlarını ödeme konusunda da zorlanacktır. Yeterince kâr etmek ne demek diye sorarsanız burada aktif kârlılık ve özkaynak kârlılığı gibi oranları kullanacağız ki bunları ilerideki yazılarda anlatacağım.
Bu oranın %70'in üzerinde olması şirketin risk altında olduğunun bir göstergesidir ancak muhafazakar yatırımcılar %50 üzerinde kaldıraç oranı olan şirketleri pek sevmezler. Eğer bu oran %50 üzerindeyse yukarıda bahsettiğim gibi daha detaylı bir analiz yapmanızda fayda var. Borç oranı düşük olan şirketlere gelirsek şunu rahatlıkla söyleyebiliriz: ekonomideki sancılı dönemleri çok daha rahat atlatabilirler çünkü yüksek borç oranlı şirketlere göre finansal esneklikleri çok daha fazladır. Bana sorarsanız eğer, ben bu oranın %25 altında olmasını pek sevmem çünkü ortağı olduğum şirketin bir miktar risk almasını, hiç almamasına tercih ederim.
2) Özkaynak/Varlık Oranı
Şirketin varlıklarının ne kadarını özkaynaklarıyla finanse ettiğini gösteren orandır. Yukarıdaki kaldıraç oranıyla toplandığında sonuç 1 olur. Aşağıdaki formülle hesaplanır.
Özkaynak/Varlık Oranı = Özkaynaklar / Toplam Varlıklar
Yorumlanması kaldıraç oranının tam tersi şeklindedir. Eğer bu oran %30'dan düşükse şirket yüksek borç oranına sahip demektir ve risk altındadır. Aynı şekilde bu oran %75'in üzerindeyse şirket muhafazakar bir borçlanma modeli izliyordur ve az risk almayı tercih ediyordur.
3-) Kısa Vadeli Yükümlülük/Toplam Yükümlülük Oranı
Yükümlülük finansal tabloda borç yerine geçen sözcük. Akla illa maddi borçlar gelmesin burada, hizmet borçları da var bu işin içerisinde. Şöyle düşünün mesela bir TV kanalı sahibisiniz ve bir firmadan reklam için ödeme aldınız. Toplamda 8 hafta boyunca her gün 4 defa reklam yayınlayacaksınız. Parasını aldınız ama hizmeti teslim ettiniz mi? Hayır, henüz etmediniz. Eğer bu 8 haftalık sürecin ortasında bir bilanço açıklarsanız, henüz yayınlamadığınız reklamların maddi karşılığı sizin borcunuz olarak gözükür. Gelelim oranımıza. Bu oran bize şirketin toplam borçları içerisinde vadesi 1 yıl içerisinde gelecek olanları gösterir. Kısa vadeli borçların dağılımına iyi bakmakta fayda var.
Yukarıdaki tablo EGEEN’in 2016/12 dönemindeki borçlarını gösteriyor. En büyük kısa vadeli yükümlülük kalemleri finansal borçlar ve ticari borçlar. Finansal borçlar bankalardan alınmış kredileri temsil ederken ticari borçlar şirketin birlikte iş yaptığı ilişkili ve ilişkili olmayan taraflara olan borçları temsil ediyor. Mesela Ege Endüstri gidiyor bir başka firmadan çelik alıyor ama ücretini 6 ay sonra ödeyecek, bu ticari borç. Ticari borçlarda uygulanan faiz oranı finansal borçlarda uygulanana göre daha az olur. O zaman şöyle diyebiliriz: ticari borçlar daha yoğun olursa daha az finansman gideri olur.
Oranımızın yorumlama kısmına gelirsek bu oranda belirli bir iyidir, kötüdür seviyesi yok. Kısa vadeli borçların oranı eğer yüksekse eğer bu borçların yapısına bakın. Finansal borçların ne kadar yer kapladığı, finansman giderleri açısından önemli, bunun yanında dipnotlardan finansal borçların ne zaman biteceğine de bakın. Zira finansal borçlar azalıyorsa finansman giderleri de azalacak demektir ve net kâra pozitif etki edecektir. Yine bu oranı birlikte değerlendireceğimiz diğer oran cari oran ve likidite oranı. Çünkü kısa vadeli borçlar yüksekse, bunları ödeme gücünü ölçen oranlara bakmanız lazım. O oranlarla ilgili Likidite Oranları yazımı okuyabilirsiniz.
4-) Maddi Duran Varlık/Özvarlık Oranı
Bu oran şirketin maddi duran varlıklarının ne kadarının özvarlıklar ile finanse edildiğini gösterir. Özvarlık ne demek zaten açıklamıştım, maddi duran varlığı açıklayalım. Maddi duran varlıklar, şirketin faaliyetleri için satın aldığı ya da yaptırdığı, kullanım ömrü 1 yıldan uzun olan, eskiyebilen, yıpranabilen ve değer kaybına uğrayabilen fiziki varlıkların bulunduğu bilanço kalemidir. Buradaki her varlık maliyetine göre finansal tabloya kaydedilir ancak ülkemizde enflasyon olduğundan yeniden değerlemeye tabii tutulurlar. Bu varlıklar eskidiği ve değer kaybettiği için şirketler bu varlıkları amortize eder ve bu giderleri amortisman gideri olarak kaydeder. Bu giderler sonucu bir para çıkışı olmamasına rağmen, Vergi Öncesi Kâr kalemini düşer ve amortisman giderleri şirketin daha az vergi ödemesini sağlar. Araç, bina, arsa, makine, tesis ve cihazlar gibi varlıklar bu kalemin altına kayıt edilir. Bir nevi bu kalem şirketin yatırımlarını gösterir.
Maddi duran varlık ne demek anladıysak maddi duran varlık/özvarlık oranı ne demek onu konuşalım. Bu oran bize şirketlerin maddi yatırım tutarlarının ne kadarlık kısmının özvarlık yoluyla finanse edilebildiğini gösteriyor. Özvarlıkla finanse edilmeyen varlıkların borçla finanse edildiğini söylemiştim. E doğal olarak borçla finanse edilince giderler artıyor. Özvarlıkların ise faiz maliyeti yok.
Yorumlamaya gelirsek şunu açıkça söyleyebiliriz: bu oran 1'in altında olmalıdır yani şirket maddi duran varlıklarını özvarlıklarıyla finanse etmiş olmalıdır. Eğer bu oran 1'in üzerindeyse şirket maddi duran varlıklarının finansmanında yabancı kaynak kullanmış demektir ve sermayesi yetersizdir. Ancak sermaye yoğun, teknoloji kullanan şirketlerin yatırımlarını tamamladıkları ilk yıllarda, bu oranın 1’den büyük olması normal karşılanmalıdır.
Bunlar en önemli finansal yapı oranlarımız. Bu oranlar nasıl hesaplanır, nereden bulunur diye dert ediyorsanız fintables.com’u kullanarak bu oranlara ulaşabilirsiniz. SPK’nın yeni tebliği ile artık bireylerin sosyal medya üzerinde yorum yapması ile ilgili yeni kurallar getirildi. Artık başkasının yorumlarını da göremeyeceğinize göre en mantıklısı bu işi öğrenip, kendi analizlerinizi yapmanız. Ben size oranları nasıl yorumlayacağınız konusunda yardımcı olmaya devam edeceğim. Oranlara nereden ulaşacağınızı zaten biliyorsunuz.
*Not: Yukarıdaki grafiklerde $EGEEN’e ait oranlar ile sektöre ait oranların aynı olma sebebi, 2016/12 dönemine ait finansallarını gönderen tek otomotiv yan sanayii şirketinin $EGEEN olmasıdır.
