Berlijns Dagboek 21
Ute, Hemingway en de Hahn
Is het Rio Reiser Platz in Kreuzberg het centrum van de wereld? Op het moment dat je zelf ergens zit is het dat al snel, natuurlijk. Maar als ik er deze woensdag ben, op een bankje voor café Zum Goldenen Hahn — lezen, prachtig weer, biertje erbij — realiseer ik mij dat het méér is dan alleen mijn aanwezigheid. Het is mijn aanwezigheid op een plek die alles heeft waar ik een goed gevoel bij krijg: Volks, veel cultuur in de buurt, alternatief — biowinkels waar je maar kijkt — mensen worden niet beoordeeld op basis van hun uiterlijk, ‘ouderwets’ links activisme, overal politieke posters en stickers. Maar ook een plek waar ‘geleefd’ wordt: mensen doen er hun dagelijkse boodschappen bij de buurtsiuper. Buren komen elkaar tegen en gaan even samen een Kneipe binnen. En multikulti natuurlijk. Ontzettend multikulti.
Mijn dag begint echter niet op het Rio Reiser Platz, maar bij bakkerij/lunchroom Demirel, ruim een kilometer verderop in de Schlesische Strasse, vlak naast mijn hotel. Bij een spiegelei en verse jus hak ik de knoop door wat mijn dagprogramma betreft. Het wordt een expositie in het centrum voor hedendaagse kunst, KW, in de Auguststrasse, Mitte. ‘Poetics of Encryption’ heet de tentoonstelling en gaqat over onze omgang met digitale technologie. Vooralsnog een beetje vaag, maar welke hedendaagse kunst is dat niet?
Ik besluit de fietsroute via de Karl Marx Allee te nemen, gewoon omdat het zo prachtig is om daar te rijden, en kan het in de Warschauer Strasse niet nalaten om even af te stappen bij de Warschauer Music Store, waar steevast een rij dozen met LP’s voor 3 euro buiten staat. Natuurlijk zijn dat nooit collector’s items, maar tegelijk zitten er vaak platen tussen die je hier nauwelijks ziet. Zoals de Italiaanse ‘zangeres-van-het-betere-lied’ met veel Brecht/Weill en Theodorakis op haar naam, die een Duitstalige versie opnam van Ramses Shaffy’s ‘We Zullen Doorgaan’: ‘Wir Müssen Wach Sein’. Als ik echter drie of vier LP’s opzij heb gezet besluit ik ze toch maar te laten staan, omdat ik er niet de he;le dag mee wil sjouwen. Wellicht dat ze er de volgende keer ook nog staan.
De expositie in KW is omvangrijk. Veel videowerk in donkere zaaltjes en cabines, waarbij sweliswaar een briefje of bordje hangt met de naam van de kunstenaar en details over het werk, maar die zijn nergens verlicht en dus in praktijk onleesbaar. Uit de algemene inleidende tekst heb ik begrepen dat digitale techniek en de vragen die die techniek oproept steeds het uitgangspunt is geweest, maar het resultaat is in de meeste gevallen toch vooral anekdotisch of esthetisch, wat toch neerkomt op ‘onderhoudend’ zonder dieper te gaan dan dat. Natuurlijk zijn er uitzonderingen. Zoals ‘Anti’ van Carsten Nicolai, een soort metershoge hoekige monolietachtige vorm — van hout of kunststof, niet van steen! — van waaruit een doordringende drone klinkt. Mysterieus en intrigerend omdat het geen geheim prijsgeeft.
Spectaculair is een op een enorm projectiescherm vertoonde korte video van de Italiaanse kunstenaar Nico Vascellari. Hij heeft het niet gefilmd, maar wel bedacht en heeft de hoofdrol. Je ziet hoe hij zich op een grasveld met een injectie laat anestheseren, zodat hij volkomen bewusteloos is. Vervolgens wordt hij — goed aangekleed — op een horizontale plank gesnoerd en aan een tientallen meters hoge kabel door een helikopter de lucht in gehesen. De helikopter vliegt vervolgens op grote hoogte met Vascellari daar zo’n twintig meter onder bungelend op die plank aan die kabel. Hij scheert over bossen en langs rotswanden, zonder wer iets bewust van mee te krijgen. En dat alles gefilmd met camera’s die aan de plank met de kunstenaar bevestigd zijn, vanuit de helikoper in kwestie en vooral vanuit een meevliegende helikopter — al zou dat ook nog een drone kunnen zijn. Natuurlijk een hartstikke illegaal project — de medewerkers van Vascellari, inclusief de Anesthetist zijn onherkenbaar gefilmd.
Het is een prachtige dag en na anderhalf uur ben ik het wel een beetje zat om in die merendeels donkere zalen rond te lopen. Ik ga het kunstcentrum uit en vind honderd meter verderop op het terras bij café Strandbad Mitte een plek in de zon en uit de wind. Een half uurtje puur vakantiegevoel met koffie en Hemingways ‘A Moveable Feast’ — mijn reislectuur deze dagen. Tegen vieren fiets ik binnendoor, via het Museuminsel, richting Rio Reiser Platz en ben ik waar dit verhaal begint: Goldenen Hahn, bier, Hemingway, centrum van de wereld.
Omdat mijn avondprogramma reeds om zes uur begint, verplaats ik mij even na vijven naar de Steinofenpizzeria om de hoek in de Oranienstrasse. Klokslag zes uur ben ik bij cultuurcentrum Radialsystem, schuin tegenover het Ostbahnhof — tien minuutjes fietsen vanaf het Rio Raiser Platz. Het is één van de locaties waar deze week het avant-garde muziekfestival Maerz Musik plaatsvindt — onderdeel van de Berliner Festspiele. Er is een uitgebreid festivalprogramma deze avond, maar het is mij alleen te doen om de installatie en performance van stemkunstenares Audrey Chen en elektronicamuzikant Hugo Esquinca.
Chen heb ik in het verleden meermaals gezien, het laatst in mei 2022 in het Rotterdamse Worm (zie de rubriek 250-woorden op mijn website en scroll naar zo 1 mei 2022 ). Ze begon haar carrière als celliste en bewoog zich steeds meer richting stemkunst en elektronica. In een zaal in Radialsystem hebben Chen en Esquinca een soort ‘speakerboom’ gebouwd, met luidsprekers die alle kanten op roepen en opgeleukt met TL-buizen. Het levert een piepend en krakend klankspel op, waar beide kunstenaars zo rond zevenen een live-element aan toevoegen. Chen neemt plaats op een kruk bij een microfoon en kreunt, kraakt en krakkeneelt er op los. Esquina bewerkt het geluid en laat het zo mogelijk nog extremer uit de luidsprekers komen. Fascinerend is het zondermeer. Na een goed kwartier houden beiden het voor gezien en dooft het pandemonium langzaam uit.
En dat is precies op tijd om koers te zetten naar Hošek Contemporary, een wekelijks improvisatie-programma op het honderd jaar oude motorschip Heimatland, dat aan de Spreeoever ligt, nabij het Fischerinsel. Ik ken de plek, ben er vaker geweest en het is amper tien minuten fietsen vanaf Radialsystem. Iedere woensdag van begin maart tot eind oktober zijn er vanaf kwart voor acht twee sessies. Het gaat mij deze avond om de eerste: stemkunstenares Ute Wasserman, die ik al meerdere keren heb gezien, trompettiste Liz Allbee die afgelopen zomer nog op Konfrontationen in Nickelsdorf speelde en de mij verder onbekende elektronicamuzikant Olaf Hochherz.
Ik ben zowaar te vroeg, koop een biertje en strek mij net als een vijftiental anderen uit op het dek met een prachtig uitzicht over de ‘Spree bij nacht’. Het is windstil en de temperatuur nog aangenaam. Als iedereen een kwartiertje later naar het concertzaaltje in het ruim is verhuisd, blijkt Ute Wassermann verhinderd. Het wordt een duoconcert. Liz Allbee lijkt de ambitie te hebben de Afwezigheid van Wasserman te doen vergeten, want ze begint al gelijk met alleen het trompetmondstuk allerhande fluitgeluiden te maken. Hochherz speelt daar vlot op in en al snel lijkt het scheepsruim in een volière veranderd. Het optreden is goed wat afwisseling en lijn betreft. Allbee neemt voortdurend het initiatief en Hochherz gaat daar behendig in meer. De trompettiste blaast in een plastic slangetje, gebruik een trompetmondstuk met riet en is uiteindelijk met een enorme schelp in de weer. Zonder Ute toch klasse.
Over de tweede sessie van de avond zal ik kort zijn. Die haalden het niveau van Allbee en Hochhertz niet, ondanks hub instrumentbeheersing. Maar improviseren is een kunst op zich. Het is inmiddels half tien geweest. Het is mijn laatste avond in Berlijn, dit tripje, dus ik kijk of ik nog voor een laatste biertje in de Hahn terecht kan. De kneipe heeft vorig jaar ‘straf’ gekregen voor het een op ander — ik kan er niet achter komen wat precies — en moet nu om tien uur ’s avonds sluiten. Met de luiken toe en de deur op de knip wordt er nog wel eens gesmokkeld tot elf uur, maar na tienen kom je niet meer binnen. Bij mijn bezoek eerder op de dag heb ik nog gevraagd wanneer de sluitingstijd weer vrijgegeven wordt — en dan kan het in de Hahn behoorlijk laat worden — maar de barman van dienst had geen idee. ,,De bureaucratie werkt hier traag,’’ is het antwoord dat ik al voor de derde of vierde keer hoor.
Enfin, ik ben nog op tijd. Er zitten tien, vijftien klanten, de meesten vaste bezoekers. Punk uit de luidsprekers zoals gewoonlijk. Home sweet home. Als ik een uurtje later richting hotel fiets is het druk op straat. Ramadan. Veel moslims zijn na zonsondergang uit eten gegaan en zitten nog op de terrassen of gaan nu huiswaarts. Ook dat is Berlijn.
Peter Bruyn
Lees hier Berlijns Dagboek 20: Pannenkoeken-impro
Lees hier Berlijns Dagboek 19: Over proletarische gezelligheid en Kolonel Silvertop
Voor mijn Berlijns Dagboek 18 en links naar alle eerdere Berlijnse Dagboeken zie hier
