ARTIKULO: Kolor ta Ibanag
Ngem, ivuya gapa na karuan nga i “verde”, “azul”, anna “rosa” ay Espanyol. Maski lagu i uvovuk nga “kolor” ay naggafu gapa ta Espanyol. Anni ngana sangaw gaggafu i kurug a aggagal tam ta kolo-kolor-aw ta Ibanag? Anni i brown anna purple?
Kurug a mariga mabba i maguvovuk ta darisay onu puro a Ibanag nu ari tam gabba ammu onu nakatammat-tam ngana i karuan nga uvovuk ira. Ngem, gagangay na tu manguli i maski anni tu lenggwahe. Nekkewara ta zimigi anna ziwanan i influwensya nga maggafu ta lawan, yatun ta mapenam ittam ta duma nga uvovuk.
Sangaw, nu tabbagat-tam i meyavu nga anni i uvovuk nga Ibanag para ta blue, green, tuange ta brown, purple onu orange, ay kagian ngana laman na karuan ay “kolor na langi”, “kolor na don”, “kolor na davvun”, “kolor na ubi” onu anni paga. Mapia yaw nga alternativo, ngem, ari kari tu i kolor na langi ay manguli, maski i kolor na don anna davvun? Awat-tu siguradu nga remedyo nu ari i mangusa ittam laman ngana ta inikkaw nga uvovuk (loanword) ta Espanyol, onu mas ikaya tam nga mabbalin tu “sosyal” kanu, ay Ingles laman ngana.
Awayya na gapa nga i rason ta kawan na ngagan na kolor taw ay awat-tu konsepto na Ibanag ta kolor nga blue onu green, onu anni paga. Awan gamma tu dakay na nu kunnaw lagu i kakurugan. Ngem, i kolor kagitta na blue anna green ay nekkewara ta lefan na Ibanag. Awayya na nga egga i aggagal tam danaw nga kolor gari. Awayya na nga nakattamat-tam laman.
Manguruk ittam kari nga awattu tu kuruk nga aggagal tam ta kunne a kolo-kolor? I tabbak taw, ay masingan ta dana nga diksyunaryu na Espanyol-Ibanag. I neusa taw nga artikulo ay yuri diksyunaryu (Tesauro Hispano-Cagayan) nga nepubliko ni Padre Pedro Payo O.P., gari ta 1867 ta Manila.
Mabibbik taw nga i dana nga aggagal na Ibanag ta “color” ay “CASISSINNAN” (page 117) onu “KASISSINNAN” ta bagu nga ortografiya. Meammung taw, nelista ta gugak na i aggagal ta gannu-gannug nga kolor nga mabibbik turi ta diksyunaryu (netura ta lagum na parenthesis yuri bagu nga ortografiya).
Ammung nga terminos nga meannung ta kolor (Tesauro; 1867):
Masingan nga awat-tu siguradu a ekwivalente o pakipakkunnay na verde onu azul ta Ibanag. I mabibbik laman taw ay verde nga i kaya na kagian ay nata. Kurug gamma gapa nga i kolor na nata nga vunga ay verde. Yatun ta nu kaya tam nga usan i kurug a Ibanag nga aggagal ta verde, ay awayya tam nga usan (depende ta diyalekto nga usam-mu) i “māta”, “nata”, onu kaya tam i mas aralam, ay “tagimatan” (angngarigan, “I kolor na sinnun na ay tagimatan”). Kunne gapa ta azul nga awan tu kurug a pakipakkunnay na nga uvovuk ta Ibanag. Nu innat-tam i diksyunaryu, ay awayya tam mabibbik i uvvovug nga “sina”, “gunab” onu “garo” nga yayya ay tinta kanu nga “azul” onu ngisi. Kunne gapa i uvovug a “labusagaw” nga netura ni Fr. Jose Bugarin (1854) yayya gapa ay klase kanu na kwentas nga azul o pira i kolor na.
Anni ngana gafu i mapia nga meusa?
Awan gamma ta mangigamma ta pangusa tam ta “azul” onu “verde” onu anni paga nga uvovuk nga inikkaw tam ta Espanyol. Awayya na lagapa nga usan i “rosa” imbes tu “uzzin nga malatta”. I importante ay mantindian onu malippawa tam i kada tadday nittam. Desisyon ngana na kada tadday nittam, nu ikaya tam nga usan yuri uvovuk tam ira nga nakatammat-tam. Kuruga manguli i karuan nga elemento na lenggwahe, ngem, paray nakwan tu ari tam kattamman i enteru nga uvovuk tam, megafu ta yaw i tadday nga gamu na identidad tam a Ibanag. Awayya na gapa nga ituddu uli danuri uvo-uvovuk nga nakattaman. (JKC)
Nappasa nga artikulo: Aggaw na Yena ira
Tumunuk nga artikulo: ISTORYA-LINGGWISTIKA #5: “Kabi” anna “Kataw”
