Giya onu Tuggub ta Papparan onu Pa-prepara ta Dattal na Lunik

SOURCE: PHIVOLCS, 2022

I mepangngo onu mawak ira nga makwa ta nage, ta paddagun, anna ta kabalin na lunik

I. Ta Nage na Lunik
I annusi ta mapia anna efektibo nga disaster prevention ay pappa-plano.

1. Gigiammuan nu danuri makagi nga earthquake hazard ira ta lugar nu.
2. Tuttulan nu i mepangngo nga structural design segun ta inhinyero ira ta pappataddak ta babalay onu building.
3. Taronan nu ta mapia i ladda na babalay; ammungan nu i ladda na balay onu building nu mawak.
4. Iparan o nu i-prepara nu i gibbalayan nu, pattrabahuan nu onu ofisina nu, anna eskwela ira.
5. Igalu nu o nu i-turnilyu nu ta zizzing i madammo nga muebles anna aparador ira.
6. Ennu iripa nu mapia i kepayyan na alikaman ira nga nakabesin kagitta na ceiling fan anna chandelier ira.
7. I alikaman ira nga mabi nga mabakki anna mabi nga massibo, tuange ta kemikal ira nga delikadu, ay mepangngo nga metuttu ta kalinnokkan nga aparador ira.
8. Ikabesa o nu takkilalan nu yuri pallawanan ira ta unak na babalay.
9. Ennu gigiammuan nu sitaw i kepayyan na fire extinguisher, first aid kit, alarma, anna alikaman ira nga meusa ta komunikasyon.
10. Mangi-prepara kamu ta mapia nga emergency supply kit, first aid kit, makan nga de lata, abrelata, danum, sinnun, ulo, radyo nga de-baterya, flashlight, anna ammung paga nga baterya ira.
11. Mangipollu anna makipattadday kanayun ta earthquake drill ira.

II. Ta Paddagun na Lunik
Magimammo’ kamu laman; ari kamu map-panic.

1. Nu egga kamu ta lagum na maladda nga balay, maggiak-kamu laman ta unak.
2. Nu awayya na, vukatan nu ta mabi yuri puerta tapenu egga i pallawanan.
3. Mallakku kamu ta aruk na maladda nga lamesa; tammitan nu yaw o nu usan nu i lima-lima nu nga pattakkak ta ulu nu.
4. Umarayyu kamu ta de-bidru nga bentana, aparador, tuange ta alikaman ira nga madammo.
5. Sifutan nu yuri alikaman ira nga makkataraga. Mepangngo nga mabbalin tu alerto anna alistu i mata-mata nu.
6. Nu egga kamu ta lawan na babalay, umay kamu ta ala-alawa nga lugar.
7. Umarayyu kamu ta fun ira na kay-kayu, poste na kuryente, anna kongkreto nga istraktura ira.
8. Umarayyu kamu ta luga-lugar nga awayya nga kesimmuan na paddarossak na davvun onu landslide ira.
9. Nu aranni kamu ta bebay anna matageno nu i lunik, manno nu masikan yaw, bitan nu nga magali ta atannang nga lugar. Awayya na garay nga tumunuk i tsunami ira.
10. Nu egga kamu ta unak na takay anna maddaguk-kamu nga mab-biyahe, immangngan nu yuri takay anna mallawak-kamu. Ari kamu makkaso ta taletay, overpass, anna flyover ira gafu ta marakay nu egga ngana daral na ira yaw.

III. Ta Kabalin na Lunik

1. Tarangalan nu i dattal na aftershock ira. Nu nagimmang ngana yuri lunik, dalanan nu yuri mabi anna seguradu nga ruta ta pallawan nu ta balay onu building.
2. Ari kamu…

• mangusa ta elevator ira
• maddulo ta nadaral onu nabukkay nga babalay o building ira.
• mangusa ta telefono ira, nu ari gamma mawak.
• mattara-taranta.

3. Innan nu…

• i baggi-baggi nu, anna karuan gapa nga totolay nu egga i biga-bigak da.
• yuri linya ira na danum anna kuryente nu egga ngana i daral da.
• nu egga i newara nga kemikal ira nga delikadu, nga makatamay onu danuri massibo.
• nu egga i afi nga posible nga dumakal onu mawwara.

4. Nu mawak nu nga panawan i gibbalayan nu, mangibattang kamu ta mensahe nga mangikagi nu sitaw i angayanan nu, anna ivulun nu yuri medical kit nu.

3. Magginna onu massifu kamu ta dumuk o nu update ira ta disaster prevention instruction ta radyo ira nga de-baterya.

(Ne-segun ta nepalappa na PHIVOLCS, 2012)

~~~~~~~~~~~
Nappasa nga artikulo: I Talakak nga Biyaheru
Tumunuk nga artikulo: ISTORYA-LINGGWISTIKA #4: Mariga kanu Gigiammuan i Ibanag?