İstanbul’da Denizden Ulaşmak

İş çıkış saatlerinde oluşan kalabalıklar, stresli yolculuklar ve trafikte kaybedilen zaman, insanları günlük hayatta oldukça yıpratıyor. Kullanım oranı oldukça düşük seviyede kalan deniz ulaşımı, İstanbullulara ne tür imkanlar sunabilir?

İş yerlerinin ve evlerin birbirinden uzak konumlarda olması, pek çok kişinin hayatını iş ve işe gidiş-işten dönüş yoculuklarıyla sınırlandırıyor. Öyle ki, İstanbul’da toplu taşıma araçları kullanan insanların harcadıkları ortalama süre 91 dakika. Bu yolcuların %92’den fazlası her gün toplu taşıma ile ulaşımda 2 saatten fazla zaman geçiriyor. Yolcular bir durakta veya istasyonda ortalama 19 dk beklemekle birlikte, yolcuların %56’dan fazlası 20 dakikadan daha uzun süre beklemekte. (Kaynak)

Peki toplu taşımada deniz ulaşımının payı ne? İETT’nin 2018'de paylaştığı oran %3.77.

• Raylı Sistem %18,07: Metro %11,53 / Tramvay 4,27 / Teleferik, Nostaljik Tramvay, Tünel, Füniküler 0,36 / Marmaray %1,91
• Karayolu %78,15: İETT Otobüs-Metrobüs %12 / Özel Halk Otobüsü %10/ Minibüs %20 /Taksi-Taksi Dolmuş %9,36
• Denizyolu %3,77: İDO %1,09 / Şehir Hatları %1,14 / Özel Tekne-Motor %1,14

2019'da paylaşılan istatistiklerde sayılar şu şekilde değişiyor:

• Raylı Sistem %18,6: Metro %10,9 / Tramvay 4,5 / Teleferik, Nostaljik Tramvay, Tünel, Füniküler 0,4 / Marmaray % 2,8
• Karayolu %77,1: İETT Otobüs-Metrobüs %13,4 / Özel Halk Otobüsü %10,6/ Minibüs %19,2 / Taksi-Taksi Dolmuş %9,3
• Denizyolu %4,3: İDO %1,1 / Şehir Hatları %1,5 / Özel Tekne-Motor %1,7

Bu oranlara göre, deniz yolu ulaşımda bir yıl içinde yüzde bire yakın artış gözlenirken, bu artış Şehir Hatları’nda yüzde 0,5'e yakın bir seviyede. Öte yandan, 2019 yaz sezonunda (3 Haziran-15 Eylül 2019), 2018 yazına göre Şehir Hatları yolcu sayısında yüzde 11 oranında bir artış gerçekleşti.

Artışlar umut verse de, Boğaz, Haliç, Marmara Denizi ve Karadeniz ile çevrili İstanbul’da, toplu ulaşım içinde deniz ulaşımının payının, %3-%4 seviyelerinde olması oldukça düşündürücü.

İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Emekli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Haluk Gerçek’e göre, deniz ulaşımının bu sayısal düzeyde olmasındaki başlıca gerekçeler şunlar:

• "Özellikle 60'lı yıllara kadar İstanbul deniz kıyısında ve Boğaz kıyısındaki köylerden, evlerden ve yerleşimlerden oluşuyordu. Fakat sonradan kent denizden uzaklaşarak tepelere doğru, özellikle birinci ve ikinci çevreyollarının yapılmasından sonra, kuzeye doğru büyüdü. Kentin büyümesi ve denizden uzaklaşması, insanların deniz yolunu az kullanmalarının bir nedeni."
• "Deniz ulaşımında bazı iskeleler kapatıldı, bazıları restoran oldu. Boğaz kıyısındaki iskeleler restoran ya da başka şekillerde kullanılıyor."

Gerçek’in işaret ettiği iskele kullanımlarında en bilinen örnekler, bir dönem kafe olarak kullanılan ve restorasyonu 4 yıldır süren Moda İskelesi, restoran olarak kullanılan ve 2017'de bir yangın geçiren Rumelihisarı İskelesi, Salacak sahilinin doldurulmasıyla denizden uzaklaşan ve Salacak Sahili’ni Güzelleştirme ve Balıkçılarını Koruma Derneği Lokali’ne dönüşen Salacak İskelesi, Büyükdere kıyısına kazıklı yol yapılmasıyla deniz ulaşımı açısından işlevsiz kalan ve uzun yıllar atıl durumda kaldıktan sonra restorana dönüşen Büyükdere İskelesi.

T24 yazarı Akdoğan Özkan, 2013 yılında kaleme aldığı yazısında, İstanbul’da o tarihte aktif kullanılan iskele sayısının 41 olduğunu belirterek “20. yüzyılın hemen başlarında, İstanbul’un 77 iskeleye sahip olduğunu yani geçmişte 77 noktaya erişen bir deniz ulaşım şebekesinin var olduğunu” vurguluyor ve 100 yıl içindeki geriye gidişe dikkat çekiyor.

Toplu taşıma yolculuklarının daha yüksek oranlarda deniz yolu ile yapılması için ulaşım politikalarının bu yönde planlanması ve bunu destekleyecek projeler üretilmesi gerekiyor.

Prof. Dr. Haluk Gerçek’e göre, yeni iskeleler ve hatlar açarak ve diğer toplu taşıma türleri ile denizin entegrasyonunu sağlayarak insanların deniz ulaşımına erişimini kolaylaştırmak gerekiyor. Gerçek, "toplu taşımada özellikle raylı sistem hatlarının iskelelerle bağlantılarındaki eksiklikleri gidermek gerektiğini" belirterek ekliyor: "Zaman tarifesi açısından da bunların sıklaştırılması ve uç uca getirilmesi gerekiyor.”

imeceLAB’in Kentsel Hareketlilik mesele süreci takımlarından ASAP, şehir sakinlerine deniz yolu ile konforlu ve pratik bir yolculuk deneyimi sunmayı hedefliyor. Üniversite öğrencilerinden oluşan ASAP, özellikle, kıyıya paralel deniz hattı seferleri oluşturmayı ve bu hatlarda yer alan iskelelere de ulaşımı kolaylaştıracak bisikletler, yeni otobüs hatları gibi bağlantılar yerleştirerek desteklemeyi planlıyor. Örneğin, Beylikdüzü’nden Yenikapı’ya gitmek isteyen yolcunun tek seçeneğinin metrobüs kullanmak olmaması için, Beylikdüzü’nden kalkan otobüs ve minibüslerle, sahile inerek iskeledeki vapuru kullanarak Yenikapı’ya daha ferah bir şekilde varılabilmesini amaçlıyor. (ASAP ekibinden Mete Koray Gergin’in takımlarının hikayelerini ve Hollanda’da ALap’te bulundukları süredeki gelişimlerini anlattığı yazılar için tıklayın: 1–2–3)

ASAP, imeceLAB’in "Proje Pazarı" etkinliğinde entegre deniz ulaşımı projesini tanıtıyor.

Son dönemde yerel yönetimler de İstanbul’da deniz ulaşımını gelişmesini sağlayacak bazı adımlar attı.

• 2019–2020 kış tarifesi açıklanırken, Bostancı-Adalar arasındaki vapur seferlerinin hafta içi ve hafta sonu 24 saat kesintisiz gerçekleşeceği duyuruldu. Buna göre Büyükada’dan gece 00.00 itibarıyla hareket eden vapur 01.10'da Bostancı İskelesi’ne yanaşacak. 02.00'da Bostancı’dan yolcularını alacak Şehir Hatları vapuru sırasıyla Kınalıada, Burgazada, Heybeliada’ya uğrayıp 03.10'da Büyükada İskelesine ulaşacak. Bu ring sefer 03.45 Bostancı’ya devam ederek 04.30 Bostancı, 04.55 Kınalı, 05.10 Burgaz, 05.25 Heybeliada, 05.40'ta Büyükada’ya ulaşarak gece seferini tamamlamış olacak.
• Sarıyer’de Eski Büyükdere İskelesi yerine yapılan ancak yaklaşık 7 yıldır kapalı olan Büyükdere İskelesi Mayıs 2019 itibariyle yeniden ulaşıma açıldı. İskeleden Rumeli Kavağı, Sarıyer, Büyükdere, İstinye, Emirgan, Arnavutköy, Beşiktaş ve Eminönü’ne seferler gerçekleştiriliyor.
• Mart 2019'da Kabataş Meydanı ve Transfer Merkezi Projesi’nin ilk etabının tamamlanmasıyla buradan Adalar, Boğaz ve Üsküdar seferleri yeniden başladı.
• 2017 yaz tarifesi ile beraber Rumeli Kavağı bağlantılı Sarıyer-Eminönü, Anadolu Kavağı bağlantılı Beykoz-Üsküdar, Bostancı-Karaköy ve Ortaköy-Üsküdar seferleri hizmete açıldı.
• Aynı sezon, Kadıköy-Eminönü ve Kadıköy-Karaköy vapur seferleri saat 01:00'e kadar uzatıldı.
• 2017 Mart itibariyle İstinye-Çubuklu arabalı vapuru seferlerine başladı.
• 2012 yazında Küçüksu-İstinye ve Küçüksu-Kabataş arasında seferler başlatıldı.
• Bu yeniliklerin yanı sıra, Boğaziçi boyunca karşılıklı ya da kıyıya paralel seferler de devam ediyor. Beşiktaş ve İstinye uğramalı Sarıyer-Kadıköy hattı; Arnavutköy, Bebek, Kandilli, Anadolu Hisarı, Kanlıca, Emirgan arasında ulaşımı mümkün kılan Çengelköy-İstinye hattı; bu noktalar haricinde Kuzguncuk, Beylerbeyi, Paşabahçe’ye de ulaşım sağlayan Boğaz’dan Geliş-Boğaz’a Gidiş hattı yolcuların tercih ettiği güzergahlardan.

Yerel yönetimlerin geliştirdiği pratikler ve sosyal girişimlerin geliştirdiği fikirler, vatandaşların kullanım alışkanlıklarının da değişmesiyle, İstanbul’un ulaşım sorununa deniz üzerinden kalıcı çözümler üretebilir.