Netwerkbijeenkomst — meedenkers onderwijsinnovatie
Op vrijdag 20 mei organiseerden we een netwerkbijeenkomst vanuit de proeftuin, oftewel de Community of Practice (CoP) Sociale Cohesie. De aanwezigen, zij die interesse hebben getoond in meedenken/doen met onderwijsinnovatie waren divers: medewerkers van de gemeente Nijmegen, sociale professionals van het NIM en Rijnstate, een aantal zelfstandigen en zzp’ers in het sociale domein, studenten, alumni en docenten. Deze verschillende perspectieven en partijen beloofden in ieder geval veel goeds voor de gewenste co-creatie!
In deze bijeenkomst hebben we de uitkomsten van de CoP (als leer- en actieteam vanuit onderwijs én praktijk) tot dusver gepresenteerd. Met als doel het gezamenlijk reflecteren op deze inzichten en nieuwe of andere perspectieven verzamelen om verdere vervolgstappen te kunnen maken. Feed back to move forward, dat past bij de responsieve en co-creatieve wijze waarop we proberen tot innovatief onderwijs te komen, waarbij sociale cohesie of samenhang als exemplarisch voorbeeld beschouwd kan worden:
- Welke thema’s zijn van waarde als het gaat om sociale cohesie, welke sociale samenhang is op dit moment van belang? Wat moeten we dus ‘leren’?
- Hoe komen we tot een gezamenlijke opgave, hoe sociaal werkers (ongeacht werkervaring) te professionaliseren ten behoeve van sociale samenhang?
Sociaal Werk, aanjager van een lerende regio
Het liefst zouden we zover gaan dat we die middag ook tot nieuwe verhoudingen en relaties komen voor het leren, tot èchte partnerschap. Maar wij zijn ons er van bewust dat dit een ambitie is voor de (nabije) toekomst waar we nog naartoe aan het bewegen zijn. Zoals Saskia (curriculumcoördinator MWD) dat zo mooi verwoordt in de introductie van de bijeenkomst: “We willen de kloof gaan dichten tussen initieel leren en werkend leren. Want, praktijkleervragen van professionals zouden dezelfde onderwijsleervragen van studenten moeten zijn, en andersom! Of nog een stapje verder: we zouden voor praktijkleervragen leerprocessen/ onderwijs moeten ontwerpen dat geschikt is voor ALLE lerenden, dat zijn dus studenten, docenten, professionals, burgers en alle andere betrokkenen bij een maatschappelijke uitdaging zoals sociale samenhang.”
Deze visie of ambitie van de opleiding, gevangen in de interactieve webpage ‘MWD op weg naar morgen’, is geformuleerd in het licht van de ontwikkeling naar één Sociaal Werk opleiding (start september 2018). Saskia presenteert een vernieuwende generatieve visie op onderwijs, die uitgaat van de gewenste impact als ‘de bedoeling’ van het onderwijs/leren, door middel van een continue ontwerpproces dat gekenmerkt wordt door:
- maatschappelijke (leer)vragen als vertrekpunt;
- perspectief van de eindgebruiker én maatschappelijke missie van Sociaal Werk centraal;
- co-creatieve aanpak (eindgebruikers + studenten + professionals) gefaciliteerd door docenten en/of onderzoekers;
- (onderzoeks)design als middel om te leren en ontwikkelen;
- ‘just-in-time’ expertise;
- betekenis / impact als resultaat, parallel aan het proces van leren en ontwikkelen.
In plaats van de klassiek-lineaire onderwijsontwerpbenadering beoogt deze designbenadering bij te dragen aan dynamisch, open en continue ‘onderwijs’ (leerprocessen in actie) als antwoord op een samenleving waarin (zorg)technologie zich snel ontwikkelt, waarin netwerken de samenleving toenemend complex maken en waarin (werkend) leren, onderzoeken & innoveren constanten zijn. De nieuwe Sociaal Werk opleiding zou wat ons betreft aanjager moeten zijn van een lerende regio voor Sociaal Werk. En de CoP Sociale Cohesie is één van de voorlopers hiervan!
Empathize & Define — Wat moeten wij leren?
We vervolgen de bijeenkomst met het voorstellen van de CoP waarvan de meeste deelnemers ook aanwezig zijn. We beseffen ons ineens dat het best wel bijzonder is dat we al 8 maanden samen aan het optrekken zijn hierin, zonder concrete resultaatafspraken en met gesloten beurzen waarbij er dus toch een gezamenlijk belang gevonden lijkt te zijn met elkaar in het ontwerpen van onderwijs voor sociale samenhang. Mooi! We vertellen kort wat over de designwerkwijze van de CoP (meer hierover in deze en deze blog) en de zoektocht naar wat er geleerd zou moeten worden. We presenteren daarbij in vogelvlucht de uitkomsten van de ‘empathize fase’ waarin we gezocht hebben naar wat sociale samenhang eigenlijk is, hoe we het kunnen duiden en wat ons hierin te doen staat op dit moment. We hebben deze antwoorden gezocht bij zoveel mogelijk mensen, of stakeholders. Vervolgens welke kaders en kennis we hierover kunnen benutten vanuit uiteenlopende perspectieven: wetenschap, beleid, praktijk en ervaringskennis van mensen.
Samen met de aanwezigen reflecteren we hierop en stellen de vraag nog eens: Wat zouden ‘we’ moeten leren rondom sociale samenhang? Wat is nodig? Wat in deze maatschappelijke opgave is van belang om te weten om er vervolgens ook als wicked sociale opgave ook echt in verder te kunnen komen? Het ‘we’ roept een leuke discussie op. Wie zijn dan de lerenden? “Dat zijn niet alleen de studenten, maar ook de docenten, want wij weten het ook niet en dat is ook goed om te laten zien en ervaren” zegt Caroline, docent MWD. “Ja, maar hebben wij eigenlijk niet allemaal dezelfde vragen, is dat niet waar het nu om draait?” vervolgt Judith, sociaal ondernemer bij PITindebuurt (advies en onderzoek bij burgerparticipatie).
Een voorzichtig gesprek volgt over de kanteling die we voor ons zien gebeuren. Het is gelijk merkbaar dat er verschillende perspectieven aanwezig zijn. Iedereen brengt wat in vanuit een geheel eigen referentiekader, visie, zwaartepunt en accenten. Er is niet echt sprake van een dialoog, wel wordt er het één en ander over en weer verkend. Kees Dorst (onderzoeker Design voor innovatieprocessen) noemt dit het verhogen van de complexiteit en de ‘fuzzyness’ van een wicked vraagstuk in het probleemdomein. Dit voelt misschien wat ongemakkelijk (nee, niet nog ingewikkelder maken dan het al is!), maar levert uiteindelijk meer innovatiepotentieel op voor het oplossingsdomein in het designproces. Enthousiast noteren we dan ook alles wat er gezegd wordt.
Prototype - als middel én hypothese?
We presenteren vervolgens een aantal concrete prototypen waarmee we de komende tijd willen gaan experimenteren. Deze zullen spoedig op deze blog gaan verschijnen. Prototypen zijn kleine uitprobeersels van ideeën met als doel om snel van te leren én waarbij er dus juist fouten gemaakt mogen worden(mag dat? Dat moet zelfs!). Bij alle prototypen hanteren we dezelfde uitgangspunten:
- Ze zijn ontstaan vanuit een vraag/project/ontwikkeling uit de praktijk.
- Ze worden opgezet en uitgevoerd met verschillende perspectieven/betrokkenen, zoals studenten, docenten, professionals, ondernemers, burgerinitiatieven, etc.
- Ze vinden plaats in de praktijk, daar waar het vraagstuk is ontstaan. Dat wat er geleerd wordt draagt daarmee gelijk bij aan de praktijkopgave.
- Ze combineren verschillende leerstijlen (informeel, formeel, actiegericht en ervaringsgericht).
Deze uitgangspunten vormen meteen ook een hypothese: als je deze principes hanteert leidt dit tot duurzaam sociaal werk onderwijs in krachtige leeromgevingen (n.a.v. onderzoek en model van collega Lisa van den Heuvel, zie hieronder een video hierover). Zijn deze principes kloppend en volledig?!
Empathize & Define: Hoe zouden we moeten leren?
De dialoog die volgt op de gepresenteerde prototypen gaat over ‘hoe te leren’. Het gesprek krijgt nu meer diepgang en interactie. Het HOE roept veel ervaringen vanuit eigen leersituaties op en ook heeft iedereen een duidelijk idee bij wat er nu nodig zou moeten zijn. Iedereen kan daarop aanvullen vanuit ervaringskennis en praktijkervaring. Tegengestelde behoeften, visies en leerstijlen komen daarbij ook aan het licht. Een voorbeeld: “Studenten zouden meer moeten lezen, dat maakt ze wat meer alert op dat wat nodig is”. Bas, student, haakt hier gelijk op in met een concreet idee voor een nieuw prototype, namelijk een vakblad leesclubje. Mayke, sociaal ondernemer bij PITindebuurt, denkt juist dat niet lezen maar het ERVAREN de beste manier is om sociaal engagement te ontlokken waardoor studenten meer leren over zoiets abstracts als sociale samenhang.
In dit deel van de dialoog valt op dat de term ‘student’ valt als het gaat om ‘leren’. Dit geeft goed aan hoe ingewikkeld het is om bestaande denkgewoonten over samenwerking onderwijs-praktijk en over ‘student’ zijn los te laten en om leerprocessen te kunnen beschouwen als van iedereen. Wat zouden WE moeten leren?
Het gesprek gaat vervolgens dieper in op de parallelle processen die we zien in het sociale domein, waarbij geen antwoorden zijn maar wel vragen die uitgezocht moeten worden, steeds weer opnieuw. Dit omgaan met veranderende omstandigheden en geen one fits all oplossingen is de huidige realiteit die vraagt om professionals die vanuit de complexiteit in netwerken op zoek kunnen gaan naar oplossingsrichtingen die passen op dat moment in die situatie. Hier is lef en ondernemendheid voor nodig, om te kunnen doen wat nodig is. Het onderwijs zou dit soort processen moeten begeleiden en vaardigheden stimuleren zoals ondernemendheid, lef, experimenteren, fouten durven maken en nieuwsgierig te willen ontdekken wat een oplossingsrichting zou kunnen zijn. Net als de nieuwe sociale professional als verbinder van sociaal kapitaal, zou de docent de verbinder en faciliterende coach kunnen zijn in leerprocessen van complexe vraagstukken. Wellicht gaan deze twee rollen, sociale professional en docent, dus wel meer en meer met elkaar samensmelten. Hoe mooi zou het zijn wanneer professionals en docenten kunnen rouleren qua werk- en leeromgeving? Ontschotten! Wat een interessante beweging!
Ideate & Prototype: Waarmee moeten we experimenteren?
Ten slotte blikken we samen graag vooruit, immers willen we graag nog meer gaan DOEN na deze fase van empathize en define waarin we vooral veel gepraat, uitgewisseld en nagedacht hebben. Niet dat we hier ineens mee ophouden, want dit blijft een doorgaand proces (designen = iteratief!), maar we willen nog meer ontdekken wat duurzaam sociaal werk onderwijs kan zijn. Oftewel WAT levert krachtige leeromgevingen op en HOE ontwerp je deze echt samen in partnerschap/co-creatie en op generatieve wijze? Hierop is nog
geen antwoord, logisch want we zijn nog ontdekkende. We zullen daar dus verder mee experimenteren en steeds reflecteren hierop in dit blog, wat werkt wel en wat juist niet.
We beëindigen de bijeenkomst met het inventariseren van een paar ideeën voor prototypen en nemen ons voor om met elkaar in contact te blijven hierover. Mochten er ideeën oppoppen, wat zou er voor nodig zijn om deze te gaan uitproberen en te checken op onze genoemde uitgangspunten en hypothese?
We sluiten af met een luchtige borrel waarbij we met enthousiasme door brainen over dat wat onderwijs kan zijn, waar het sociale domein heen kan gaan en hoe wij daar samen in op kunnen trekken. Ja! Gaan we doen!
