Litho: Hoe schuur ik een steen?

“Litho is een afkorting van lithografie. Dat woord is weer samengesteld uit de Griekse woorden lithos = steen en graphein = (be)schrijven. Een litho is dus niets anders dan een afbeelding of tekst op een steen, een steendruk.”

Bij steendrukken moet een steen worden geschuurd. Vervolgens kan de steen worden betekend of beschilderd. De eerste en tweede preparatie volgen. Waarna de de steen ten slotte kan worden afgedrukt.

De eerste stap van steendrukken is dus het vinden en schuren van een litho steen. Volg hiervoor de volgende stappen:

Stap 1: Twee stenen kiezen

Om een egale afdruk te kunnen maken van een steen is het belangrijk dat de steen recht is en niet hol of bol. Als een steen hol is dan wordt de kern van de tekening niet of onvoldoende afgedrukt. Als een steen bol is wordt alleen de kern afgedrukt.

Kies daarom twee stenen die helemaal recht zijn. Dit kun je controleren door een stalen lineaal diagonaal op de steen te leggen en een papiertje onder de stalen lineaal door te trekken. Als de steen recht is heb je op alle plekken onder de lineaal evenveel kracht nodig om het papiertje weg te trekken.

tip: stenen met een tekening zijn eerder gebruikt om te drukken en zullen daarom eerder recht zijn dan ‘lege’ stenen.

Stap 2: Stenen schuren

Gebruik de twee rechte stenen nu op elkaar om te schuren. Volg daarbij de volgende stappen:

Stap 2a: Maak de steen nat

Maak de twee stenen nat. Strijk met je handen het overtollige water van de steen.

Stap 2b: Strooi carborundum op de natte steen

Carborundum is schuurpoeder. Ook op schuurpapier zit carborundum ‘vastgeplakt’. Door de stenen te schuren met carborundum van grof tot fijn wordt de steen helemaal glad geschuurd. Pak daarom carborundum in de volgende grofheden:

• 80 (grof)
• 180 (minder grof)
• 220 (fijn)
• 300 (super fijn) — eventueel als je een hele cleane afdruk wilt

Stap 2c: Draai achtjes met de twee stenen op elkaar

Leg de tweede steen op de eerste natte steen met carborundum ertussen. Draai achtjes. Zo zorg je dat zowel de kern als de randen worden geschuurd en dat je de steen per ongeluk niet hol of bol schuurt.

Let op: als een van de twee stenen een lichte afwijking heeft, dan schuur je de omgekeerde afwijking in de tweede steen.

Het carborundum begint als poeder, maar wordt langzaam wit en plakkerig. Als de stenen plakken, haal de stenen dan van elkaar af. Spoel de stenen (ook de zijkanten) zodat alle ‘oude’ opgeschuurde carborundum weg is gespoeld. Herhaal elke ronde dan 3x (3x met grofheid 80 schuren, 3x met grofheid 180 schuren en 3x met grofheid 220 schuren).

Stap 2d: Controleer na elke stap

Controleer voordat je naar een volgende ronde gaat of er geen carborundum meer is achter gebleven. Carborundum met grofheid 80 laat flinke krassen achter als je begint met schuren met carborundum 180. Dat wil je voorkomen.

Meet bovendien voordat je door gaat naar de volgende ‘ronde’ of de steen nog altijd recht is. Als je steen nog nat is föhn de steen dan droog voor het meten. Is je steen niet meer recht, ga dan nog niet verder met een fijnere stap carborundum en schuur de steen eerst recht. Gebruik hiervoor eventueel een kleiner schuursteentje.

Stap 2e: Bewerk de randen met een puimsteentje

Maak de randen van de steen nu rond met behulp van een vijl. Bij het oprollen van inkt (later in het proces) schaaf je namelijk inkt van de inktrol op de scherpe rand. Hoe ronder je hoeken zijn hoe minder groot de kans is dat je inkt aan de randen afschaaft. Nadat je de hoeken van de steen rond hebt gemaakt werk je deze nog af met puimsteen.

Nu is je steen klaar om te worden betekend of beschilderd. Dek je steen af met papier en zorg dat er geen krassen in komen of dat je met handen aan de steen komt. In je vingers zit vet en hiermee ‘teken’ je per ongeluk dus ook op de steen.

Dit is een samenvatting van lessen Vrije Grafiek gegeven op de Academie in Arendonk, België. Lees nu verder met welke materialen je op je steen kunt tekenen of schilderen. De docent is Joris Martens. Ik heb mijn eerste litho steen geschuurd onder begeleiding van Toon Verbraeken.